خدمات رایانش ابری روز به روز تاثیر بیشتری بر جنبههای مختلف کسبوکارها و حتی زندگی شخصی افراد میگذارد. مزایا و خدماتی که رایانش ابری برای ما فراهم میکند، در سه مدل عرضه میشود که یکی از آنها نرمافزار به عنوان سرویس یا همان (Software as a Service) است که اصطلاحا به آن Saas نیز میگویند.

مزایای SaaS به شکلی است که رد پای آن را میتوان از فعالیتهای روزمره زندگی تا فعالیتهای یک کسبوکار در مقیاس بزرگ مشاهده کرد. با وجود استفاده روزمره از نمونههای SaaS در کسبوکارهای مختلف، اما هنوز هم بسیاری از صاحبان کسبوکار آشنایی چندانی با آن ندارند.

کارکرد نرمافزار به عنوان خدمت (SaaS) چیست؟

رایانش ابری (Cloud Computing) فناوری جدیدی است که براساس آن یک شرکت وظیفهی ارائه خدمات زیرساختی و سختافزاری مانند سرور، میزبانی اطلاعات و دادههای مربوط به یک محصول نرمافزاری را بر عهده دارد.

کاربران و شرکتها میتوانند به سه مدل مختلف انواع سرویس های رایانش ابری را دریافت کنند که شامل زیرساخت به عنوان خدمت (Iaas)، پلتفرم به عنوان خدمت (Paas) و در نهایت نرمافزار به عنوان خدمت (SaaS) است.

معمولا شرکتها، کسبوکارها و افراد برای پیشبرد اهداف خود به نرمافزارهای گوناگون در انواع زمینهها نیاز دارند. در گذشته و قبل از ظهور تکنولوژی کلود، باید نسخه فیزیکی نرمافزار را خریداری کرده و آن را روی کامپیوتر شخصی خود نصب میکردند.

در آن زمان نرمافزار به عنوان یک محصول فیزیکی همانند سایر محصولات فیزیکی دیگر در نظر گرفته میشد که شرکت خریدار باید خود تمامی خدمات زیرساختی و نگهداری از نرمافزار از جمله سرور، مرکز داده، پشتیبانگیری، بازیابی اطلاعات و مواردی از این قبیل را بر عهده میگرفت.

این کار هزینهی زیادی را به کسبوکارها تحمیل میکرد و در فضای رقابتی عملا قدرت رقابت را از آنها میگرفت. همچنین به تخصص فنی لازم برای مدیریت زیرساختها هم نیاز بود.

اکنون با ظهور تکنولوژی رایانش ابری و براساس مدل نرم افزار به عنوان سرویس، تمامی خدمات زیرساختی و نگهداری بر عهده شرکت ارائهدهنده است. با این کار، شرکتها میتوانند ضمن صرفهجویی در هزینههای خود، بر روی اهداف اصلی کسبوکارشان تمرکز کنند.

بر این اساس کسبوکارهای مختلف به جای نصب نسخههای فیزیکی نرمافزار از مجموعه نرمافزارهای ابری مالی، حسابداری، انبارداری، فروش، لجستیک و سایر موارد استفاده میکنند. در واقع در این مدل، مخاطب همان کاربر نهایی است که به عنوان مصرفکننده از نرمافزار استفاده میکند. اما در مدلهای Paas و Iaas داستان به شکل دیگری است.

در مدل Paas، پلتفرم به عنوان سرویس ارائه میشود و از طریق آن بستری برای فعالیت توسعهدهندگان و برنامهنویسان فراهم میشود که براساس آن تمامی زیرساختها از طرف شرکت ارائهدهنده سرویس تامین میشود. اما در مدل Iaas یا همان زیرساخت به عنوان سرویس، شرکت ارائهدهنده زیرساختهای خود مثل سرور را در اختیار سرویسگیرندگان قرار میدهد.

در نهایت و در یک تعریف جامع؛ نرمافزار به عنوان خدمت را میتوان به این شکل تعریف کرد:

SaaS روشی برای ارائه نرمافزار است که دسترسی به دادههای نرمافزار را از هر دستگاهی با اتصال به اینترنت و مرورگر وب امکانپذیر میکند. در این مدل مبتنی بر وب، فروشندگان نرمافزار از سرورها، پایگاه دادهها و کدهایی که یک برنامه را تشکیل میدهند؛ میزبانی و نگهداری میکنند.

تفاوت مدل SaaS با مدل on premise غیر ابری

مدل On Premise یکی از مدلهای ارائه نرمافزار است که در آن سرور و تجهیزات سختافزاری مورد نیاز در محل شرکت مستقر میشود و وظیفه نگهداری و پشتیبانی از آن بر عهده خود شرکت است.

در این مدل میتوان نرمافزار را به شیوهی تحت وب یا به همان روش سنتی و فیزیکی استفاده کرد. اما تفاوت این مدل با مدل SaaS را میتوان در دو مورد زیر خلاصه کرد:

1- استقرار SaaS برخلاف مدل On Premise به سختافزار گستردهای نیاز ندارد. همین موضوع به خریداران این امکان را میدهد که بیشتر وظایف و مسئولیتهای مربوط به IT که برای عیبیابی و نگهداری نرمافزار و سخت افزار داخلی مورد نیاز است را برونسپاری کنند.

2- هزینه سیستمهای SaaS به شیوهی اشتراکی و بر مبنای تقاضا پرداخت میشود. در حالی که نرمافزار On Premise دائمی خریداری شده و هزینه آن از قبل پرداخت میشود.

نمونههای SaaS و کاربردهایی که در زندگی روزمره دارند

دامنه کاربرد SaaS بسیار بیشتر از حد تصور ما است. به نحوی که نمونههایی از کاربردهای مختلف آن را هر روز در زندگی شخصی خود مشاهده میکنیم. پیشتر به نمونههایی از نرمافزارهای ابری ارائه شده براساس این مدل اشاره کردیم. اما اکنون به نمونههایی اشاره میکنیم که ما هر روزه کاربرد آن را در زندگی شخصی خود مشاهده میکنیم:

Google Docs : در گذشته باید نرمافزار آفیس را بر روی سیستم شخصی خود نصب میکردیم تا از word استفاده کنیم. اما اکنون گوگل نسخه ابری این سرویس را عرضه کرده است.

Google Sheet : به جای نصب برنامه اکسل مایکروسافت؛ میتوانیم از طریق وب از نسخه ابری آن که توسط گوگل عرضه شده استفاده کنیم.

Dropbox : بدون نصب بر روی سیستم و صرفا با استفاده از اینترنت میتوان اسناد و فایلهای خود را از طریق این نرمافزار ابری به اشتراک بگذاریم.

Gmail : بدون نیاز به دانلود و نصب نرمافزار خاصی میتوانیم از خدمات ابری گوگل برای ارسال پیام استفاده کنیم.

این موارد تنها برخی از مصادیق و نمونههای SaaS در زندگی روزمره بود. هماکنون بیشتر نرمافزارها و شبکههای اجتماعی و پیامرسانها از طریق اینترنت و در بستر Cloud در دسترس هستند.

مزایای SaaS برای کسب و کارها

ارائه نرمافزار در بستر رایانش ابری یا کلود مزایای زیادی برای کسبوکارها دارد، اما مخاطب اصلی آن بیشتر کسبوکارهای کوچک و متوسط هستند که به دنبال راهی برای کاهش هزینههای خود هستند. ما در ادامه به مهمترین مزایای SaaS برای کسبوکارها اشاره میکنیم.

مقرون بهصرفه

یکی از مهمترین مزایای SaaS این است که هزینههای اولیه برای خرید و نصب نرمافزار را از بین میبرد. کسبوکارها به اندازهای که به خدمات نرمافزار نیاز دارند از آن استفاده میکنند که اصطلاحا به آن «پرداخت براساس تقاضا» نیز میگویند.

موضوع دوم این است که شرکت گیرنده سرویس در مدت استفاده از نرمافزار نیازی به پرداخت هزینههای جانبی مانند هزینههای نگهداری و بروزرسانی ندارد. بنابراین اکثر هزینههای مربوط به خرید سرور، زیرساخت، نگهداری و پشتیبانی حذف شده و کسبوکارها میتوانند از منابع آزاد شده خود در راستای اهداف اصلی سازمان استفاده کنند.

تهیهی نرمافزار با هزینه بالا بار مالی زیادی را به کسبوکارهای کوچک و متوسط وارد میکند که با استفاده از نسخه ابری نرمافزار در قالب SaaS؛ سنگینی این بار حذف میشود. این موضوع، زمینه را برای رشد کسبوکارها فراهم میکند.

مدیریت زمان

نرمافزار SaaS برخلاف نرمافزارهای سنتی از طریق اینترنت و با وارد کردن رمز و نشانی پسورد در دسترس است. ضمن آنکه تمام فعالیتهای مربوط به پشتیبانی و نگهداری نرمافزار به شرکت ارائهدهنده سرویس منتقل میشود.

با این اوصاف، زمان خرابی یا ساعت کار اضافی که باید برای بروزرسانی نرمافزار صرف شود، حذف میشود که این موضوع کمک شایانی به کسبوکارها در مدیریت بهتر زمان میکند.

مقیاسپذیری و قابلیت دسترسی

یکی دیگر از مزایای SaaS انعطافپذیری بالای آن است. از آنجا که این نرمافزارها توسط شرکت دیگری میزبانی میشوند، بنابراین کسبوکارها میتوانند بدون نگرانی از اعلام قبلی برنامه خود را در استفاده از نرمافزار تغییر دهند.

ضمن آنکه با استفاده از بستر وب و در هر نقطه از دنیا میتوان به نرمافزار دسترسی داشت که این موضوع زمینه را برای دورکاری کارمندان به ویژه در دوران همهگیری کرونا فراهم کرد.

سازگاری بالا

معمولا بروزرسانی نرمافزار با روشهای سنتی وقتگیر و پرهزینه است. ضمن آنکه در بسیاری اوقات نسخههای متعدد در اختیار کارمندان قرار دارد که باعث ایجاد چالشهایی میشود.

برای نمونه ممکن است یکی از کارمندان نسخه آپدیت شده را داشته باشد، اما دیگری همچنان از نسخه قدیمی نرمافزار استفاده کند که همین مسئله باعث بروز مشکلاتی میشود.

این در حالی است که براساس راهحل نرمافزار به عنوان سرویس، کاربران به آخرین نسخه بروزرسانی شده دسترسی دارند که باعث حذف چالشهای مربوط به سازگاری میشود.

پشتیبانگیری و بازیابی اطلاعات

در نرمافزارهای سنتی باید هر چند وقت یکبار عملیات پشتیبانگیری از دادهها انجام شود که کاری زمانبر و پرهزینه است. ضمن آنکه در برخی اوقات بنا به دلایل متعدد این کار انجام نمیشود که باعث از بین رفتن اطلاعات و دادهها میشود.

در راهحل SaaS عملیات پشتیبانگیری و بازیابی دادهها به شکل خودکار توسط شرکت ارائهدهنده و بدون دخالت کاربر انجام میشود. بنابراین میتوان از حفظ و یکپارچگی اطلاعات اطمینان حاصل کرد.

امنیت

در بسیاری اوقات راهحلهای مبتنی بر SaaS نسبت به نرمافزارهای قدیمی دادهها را به روش امنتری نگهداری میکنند این کار اساسا بر عهده شرکت فروشنده نرمافزار است.

برای نمونه معمولا شرکتهای ارائهدهندهی نرمافزار در چندین نقطه جغرافیایی اقدام به ایجاد مرکز داده میکنند که در صورت یک رویداد ناخوشایند و از بین رفتن اطلاعات در یک مرکز، همچنان اطلاعات سایر مراکز در دسترس باشد.

شرکتهای مطرح ارائهدهندهی نرمافزارهای SaaS در جهان

در جهان شرکتهای مطرحی هستند که خدمات رایانش ابری را حداقل در یکی از سه مدل SaaS، Paas، Iaas ارائه میکنند. در ادامه به مهمترین آنها اشاره میکنیم.

مایکروسافت: شرکت مایکروسافت از گذشته تاکنون یکی از سردمداران ارائه نرمافزارهای ابری بوده که در هر سه مدل فوق، سرویسهایش را ارائه میکند..

اوراکل: این شرکت آمریکایی نیز یکی از شرکتهای مطرح در بحث رایانش ابری و ارائه خدمات ابری در قالب نرمافزار به عنوان سرویس است.

SAP: این شرکت یکی از سه شرکت مطرح دنیا در زمینهی نرمافزارهای سازمانی ابری و غیرابری است که راهحلهای SaaS نیز یکی از خدمات آن به شمار میرود.

گوگل: گوگل را نیز میتوان به عنوان یکی از شرکتهای سرآمد در زمینه خدمات ابری و نرمافزار به عنوان سرویس دانست. بسیاری از راهحلهای SaaS این شرکت از قبیل Google Sheet یا Google Doc برای عموم کاربران شناخته شده است.

آمازون: این شرکت را میتوان جزو اولین شرکتهای پیشگام در زمینهی ارائه خدمات بر بستر کلود دانست که نرمافزار به عنوان خدمت بخشی از خدمات آن است.